Nazar Boncuğunun Kökeni Hakkında Bilmeniz Gerekenler
Bir kimsenin başına kaza veya bela getireceğine inanılan kötü bakış veya kem göz inancı; bir başka ifadeyle nazar, ülkemizde son derece yaygın bir inanış olarak karşımıza çıkıyor. Üstelik nazar inanıcı yalnızca ülkemizde değil, Yunanistan ve İtalya gibi Akdeniz’e yakın ülkelerde, İran’da ve Asya’da da hayli popüler. Çünkü her ne kadar pek çok insan tarafından batıl olarak değerlendirse de nazar inancı binlerce yıllık bir kökene sahip. Bu sebeple nazara inanan insan toplulukları, binlerce yıl içerisinde nazardan korunmanın yolunu da bulmuş durumda: Nazar boncuğu!
Zaman zaman nazarlık olarak da isimlendirilen mavi-beyaz renkli cam göz veya nazar boncuğu, hemen tüm kültürlerde, nazara karşı insanlığın elindeki en etkili silah! Üstelik son yıllarda Kim Kardashian’dan Gal Gadot’a kadar dünyaca ünlü bazı isimler tarafından kullanılan dikkat çekici bir aksesuar halini aldı. Yani nazar boncuğu, kadim bir inanışın önemli bir unsuru olmasının yanında, günümüz moda dünyasının sevilen bir sembolü konumunda. Gelin, kem gözlerden sakınmak isteyen insanların en önemli koruyucusu olan nazar boncuğunun kadim kökenlerine birlikte bakalım.
Arapça “bakmak” anlamına gelen nazar, aynı zamanda kadim bir inanışın ismi
Nazar inancının temelinde ise kötü niyetli bakışların yani kem gözlerin, özellikle göz önünde bulunan ve başarılı kişilere zarar vereceği düşüncesi yatıyor. Kem gözlerin etkisinde kalan, nazara gelen kişilerin başlarına bir kaza veya felaket geleceği, talihlerinin tersine döneceğine inanılıyor.
Nazar inancı diğer Akdeniz ve Asya ülkelerinde olduğu gibi Türkiye’de de oldukça popüler
Ancak nazar, yalnızca ülkemizde olan bir inanış değil. İran’dan Akdeniz kıyılarına, Amerika’dan Asya bozkırlarına kadar geniş bir coğrafyada benzer şekilde tanımlanan ortak bir nazar inancı var. Elbette nazar inancının en popüler unsuru olan nazar boncuğu da, bu farklı kültürlerin tamamında önemli bir rol oynuyor.
Nazarlık veya nazar boncuğu, dünya üzerindeki mistik kötü güçlere ve kötü bakışlara karşı kullanılan en yaygın koruyuculardan biri olarak işlev görüyor
Genellikle camdan yapılan bu mavi renkli göz, nazar inancının olduğu tüm coğrafyalarda benzer bir görünümle karşımıza çıkıyor.
Bilimsel çalışmalar ve arkeolojik keşifler nazar boncuğunun binlerce yıllık geçmişe sahip olduğunu gösteriyor
Günümüzden binlerce yıl önce yaşayan Mezopotamya uygarlıklarının hemen hepsinde, bugünkü nazar boncuğu benzeri nesnelerin kullanıldığı biliniyor. Bölgede yapılan kazılarda milattan önce 3.300’lü yıllara tarihlenen bazı nazar boncukları, bu sıra dışı koruyucunun kökeninin ne kadar eskiye uzandığını gösteriyor.
Ancak elbette ilk nazar boncukları bugünkü halinden biraz farklıydı. Kadim nazar boncukları genellikle parlak bir mermer cinsi olan kaymak taşından imal edilen, oyma geometrik şekillerden ibaretti.
Bugünküne benzeyen ilk nazar boncuklarının milattan önce 3.000 ila 1.500 yılları arasında Fenikeliler döneminde ortaya çıktığı düşünülüyor
Ancak Akdeniz, nazar boncuğunun görüldüğü tek yer değildi. Mezopotamya ve Antik Mısır da kem gözlerden sakınmak için nazar boncuğuna sığınıyordu!
Antik Mısır medeniyetindeki insanlar bir yere sağ salim gitmesini istedikleri gemilere, bugünkü nazar boncuğuna oldukça benzeyen şekiller çiziyordu
Bunun yanı sıra bazı uzmanlar Antik Mısır mitolojisindeki tanrı Horus’a ait olan meşhur gözün de nazar boncuğuna kaynaklık eden simgelerden biri olabileceğini düşünüyor. Bununla birlikte nazar boncuğu, Antik Yunan medeniyetinde de oldukça popüler ve önemli bir nesneydi.
Antik Yunan döneminde insan gözünün bazı mistik güçleri olduğuna, kem gözlerin canlı veya cansız varlıklara büyük veya küçük zarar verebileceğine inanılıyordu
Özellikle de mavi renkli gözlerin, karşısındaki varlığa zarar vermek konusunda üstün meziyetleri olduğunu düşünülüyordu. Antik Yunan filozofu Plutarch, mavi gözlerin tehlikelerine değinen bir metin bile kaleme almıştı!
Bilim insanlarına göre Antik Yunan döneminde mavi gözlere duyulan güvensizliğin ardında, mavi göz renginin Akdeniz çevresinde nadir olması yatıyor
Yani mavi göz, o dönemlerde yabancılarla ve buna bağlı olarak da bilinmezlik ve tehlike ile ilişkilendiriliyordu. Benzer bir düşünce Anadolu coğrafyasında da hâkimdi. Dışarıdan gelen yabancıların, özellikle de mavi gözlü olanların coğrafyanın yerlilerine kıskançlık ve kötü niyet dolu bakışlar attıklarına inanılıyordu. İşte bu sıra dışı inanış, modern nazar boncuğunun mavi renkli olmasının temel sebepleri arasında gösteriliyor.
Peki, nazar boncukları neden binlerce yıldır camdan imal ediliyor?
Aslında eski zamanlardaki nazar boncukları, nazar inancının bulunduğu coğrafyada hangi materyal yaygınsa, o materyalden üretiliyordu. Tarihin farklı dönemlerinde, farklı coğrafyalarda mermerden, kilden, bakırdan veya kobalttan üretilen nazar boncukları var.
Cam üretiminin gelişmesi nazar boncuğunun nihai halini almasına neden oldu
Kısacası nazar boncuğu, yıllar içerisinde kültürel ve teknolojik gelişmelere göre şekillenen fakat binlerce yıldır neredeyse hiç değişmeden günümüze ulaşan kadim bir koruyucu olmaya devam ediyor…
… 2
