100 Yıllık Tarihimizde Silinmez İzler Bırakan Cumhuriyetin Öncü Kadınları

Bu yıl, kanlı savaşlar ve yorucu mücadelelerin ardından inşa ettiğimiz cumhuriyetimizin 100. yılını kutlamaya hazırlanıyoruz. Türkiye Cumhuriyeti, Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde birleşen milyonların büyük bedeller ödeyerek, tarifsiz acılar çekerek ortaya çıkardığı en büyük eser. İlelebet payidar kalacak olan Türkiye Cumhuriyeti, 100 yıldır bir ulusun makûs kaderinin değiştiğinin en önemli göstergesi olmaya devam ediyor. Cumhuriyet tarihimizin önemli bir bölümünü ise toplumsal hayatı dönüştüren, değiştiren ve geliştiren kadınlar oluşturuyor. Cumhuriyet kazanımları ile birlikte pek çok farklı alanda önemli başarılara imza atan, unutulmaz ilkleri gerçekleştirilen cumhuriyetin öncü kadınları, milli kültürümüzü muasır medeniyet seviyesinin üstüne çıkarmak için giriştiğimiz mücadelenin en ön saflarında yürüyen neferler olmaya devam ediyor. İşte Afife Jale’den Halide Edip Adıvar’a 100 yıllık tarihimizde silinmez izler bırakan cumhuriyetin öncü kadınları.

1. Latife Hanım

Cumhuriyetin öncü kadınları söz konusu olduğunda Latife Hanım, oldukça önemli bir figür. Mustafa Kemal Atatürk ile iki buçuk yıl evli kalan Latife Hanım, bu süre boyunca tüm dünyanın hayranlık duyduğu bu büyük liderle olan ilişkisinde eşitliğe büyük bir özen gösteriyordu. Örneğin bir yer taziye gönderilecekse tıpkı Mustafa Kemal gibi o da kendi adıyla bir telgraf gönderiyor, bir yere yardım yapılacaksa eşiyle aynı miktarda bağışta bulunuyordu. Latife Hanım, Atatürk’ün yurt gezilerine de katılıyor, modern Türk kadınının en önemli ve örnek temsilcisi olarak tüm dünyanın ilgisini üzerine çekiyordu. Latife Hanım, yeni cumhuriyetteki sosyal yaşamda kadınların müstakil başına var ve görünür olmasına büyük katkılar yapan öncülerden biriydi.

Halide Edip Adıvar, genellikle yalnızca edebiyatçı kimliği ile biliniyor. Ancak o, aynı zamanda Türk kadınının gerektiğinde neler yapabileceğinin, en zor şart ve durumlarda dahi başarıya ulaşabileceğinin kanlı canlı örneği. Yaşadığı dönemde yalnızca Anadolu’da değil Avrupa başkentlerinde dahi eşine az rastlanır bir münevver olan Adıvar, Milli Mücadele’nin de sembol isimlerinden biri.

O, işgal yıllarında on binlerce insanın doldurduğu meydanlardaki ateşli özgürlük söylevleri ile hatırlanan bir hatip. Savaş meydanlarının yanı başında görev alan bir asker. Kadınların toplum içerisindeki hak ettiği konuma kavuşması için mücadele eden bir kanaat önderi. Kısacası Halide Edip Adıvar, adını cumhuriyet tarihimize kalın harflerle yazdıran öncü kadınlardan biri.

Temeli Türk kahramanlığı ve yüksek Türk kültürü olan Türkiye Cumhuriyeti, pek çok kazanımın ve değerin üzerinde yükseliyor. Cumhuriyetimizin pek çok niteliği ise bazı öncü kadınlarda somutlaşıyor. İşte onlardan biri de yalnızca ülkemizin değil, dünyanın ilk kadın savaş pilotu olan Sabiha Gökçen.

4. Yıldız Moran

1932 yılında İstanbul’da dünyaya gelen Yıldız Moran, cumhuriyet kadınının sanat alanında da ne denli başarılı olabileceğini tüm dünyaya gösteren, ülkemizin akademik anlamda eğitim almış ilk kadın fotoğrafçısı. 18 yaşında İngiltere’de bu alandaki eğitimine başlayan Moran fotoğrafçılık kariyeri boyunca, Anadolu’nun yanı sıra İspanya, Portekiz ve Avusturya gibi ülkelerde de çekimler yaptı.

5. Nesrin Olgun

1957 yılında Adana’da dünyaya gelen Nesrin Olgun, Manş Denizi’ni yüzerek geçen ilk Türk kadın sporcu. Çocukluk yıllarından itibaren yüzme sporunda çeşitli başarılar elde eden Olgun, 1979 yılında tam 15 saat 47 dakika yüzerek bu ünvanın sahibi oldu.

6. Afife Jale

Spor, sanat, siyaset, mühendislik, tıp, askeriye… Türk kadını ilgilendiği her alanda büyük başarılar elde etti. Bazı kadınlar ise günümüzden uzun yıllar önce kadınlara tüm bu farklı alanlarda yol açan başarılara imza attı. İşte onlardan biri de bir tiyatro oyununda sahne alan ilk kadın oyuncu Afife Jale. Cumhuriyetin öncü kadınları arasında yer alan Jale, 1919’da Hüseyin Suat’ın Yamalar adlı oyununda Emel rolü ile izleyici karşısına çıktı.

7. Halet Çambel

Cumhuriyetin öncü kadınları, faaliyet gösterdikleri hemen her sahada yalnızca Türk kadına değil, tüm dünyaya örnek teşkil edebilecek denli başarılıydı. İşte adını tarihe altın harflerle yazdıran kadınlarımızdan biri de Halet Çambel.

1916 yılında Berlin’de dünyaya gelen Çambel, Fransa’daki arkeoloji eğitimini tamamladıktan sonra bizzat Atatürk’ün emriyle başlatılan Hitit tarihi araştırmalarında yer aldı. Çorum Hattuşaş’ta yüzlerce yıldır karanlıkta kalan tabletlerin gün ışığına çıkmasını sağlayan ekibin bir parçasıydı. Ancak asıl ve insanlık tarihini etkileyecek başarısını başka bir kazı alanında ortaya koydu.

Osmaniye’nin Kadirli ilçesi sınırları içerisinde yer alan Karatepe-Arslantaş Höyüğü bölgesinde faaliyet gösteren arkeolog, buradaki çalışmalarını ömrünün sonuna kadar sürdürdü. Bu bölgede Türkiye’nin ilk açık hava müzesini kurdu. Bölgedeki Hitit hiyerogliflerinin dolayısıyla Hitit dilinin çözülmesine eşsiz bir katkı sundu. Unutmadan, bu öncü cumhuriyet kadını, 1936 yılında Suat Fetgeri ile eskrimde Türkiye’yi temsil ederek, olimpiyat oyunlarında yer alan ilk Türk kadını ünvanının da sahibi oldu.

8. Remziye Hisar

Remziye Hisar, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın kimyageri. Darülfünun’da fen bilimleri eğitimi alan ilk kadınlardan, Sorbonne Üniversitesinden doktora derecesiyle mezun olan ilk Türk kadını, dünyaca ünlü bilim insanı Madam Curie’nin tek Türk öğrencisi.

Hisar, Avrupa’daki eğitimini tamamlayıp yurda döndükten sonra 1933- 1936 yılları arasında, İstanbul Üniversitesinde kimya doçenti olarak çalıştı. Takip eden süreçte İstanbul Teknik Üniversitesinde görev alan Hisar, 1959 yılında profesör oldu. 1973 yılında ise akademik kariyerinin sonuna geldi ve emekliye ayrıldı.

9. Dilhan Eryurt

1926 yılında İzmir’de dünyaya gelen Dilhan Eryurt, uluslararası arena önemli başarılara imza atmış, Güneş’in ve yıldızların evrimi üzerine yaptığı çalışmalarla adından söz ettiren kıymetli astrofizikçi. Aynı zamanda NASA’da görev alan ilk Türk bilim insanı. ODTÜ’deki astrofizik anabilim dalının kurucusu.

10. Semahat Geldiay

Cumhuriyetin ilanından kısa bir süre önce İzmir’de yaşama gözlerini açan Semahat Geldiay, ülkemizdeki bilim alanında çığır açan bir cumhuriyet kadını. Çünkü akademik yaşamında böcek endokrinolojisi üzerinde çalışmayı tercih etmişti. Ancak Türkiye’de bu alanda daha önce gerçekleştirilen herhangi bir çalışma yoktu. Yani Geldiay, ilgili bilimsel sahayı neredeyse tek başına inşa eden ve kendinden sonra gelenlere önemli miraslar bırakan değerli bir bilim insanıydı.

11. Cahide Sonku

Türk milletinin en büyük ve önemli eseri cumhuriyet genç yaşlı, kadın erkek fark etmeksizin azimli yurttaşlarının omuzlarında yükseliyordu. Sinema tarihinde sarsılmaz bir konumda bulunan Cahide Sonku da o yurttaşlardan biriydi. Cumhuriyet tarihindeki ilk kadın yönetmen olan Sonku, kariyeri boyunca Beklenen Şarkı isimli film de aralarında olmak üzere 3 yapımın yönetmenliğini üstlendi, sinema tarihimizdeki bazı klasik yapımlarda rol aldı.

12. Müzeyyen Senar

Türk sanat müziğinin unutulmaz sesi, cumhuriyetin divası Müzeyyen Senar da şüphesiz toplumumuzdaki öncü kadınlardan biri. 1918 yılında Bursa’da dünyaya gelen Senar, gençlik yıllarında müzik dünyasının önemli isimlerden ders aldı. Kıymetli bilgi hazinesin eşsiz yeteneği ile birleştiren bu büyük sanatçı karşısında Mustafa Kemal Atatürk dahi, hayranlığını gizleyemiyordu. Sanat müziği denince akla gelen ilk isimlerden bir olan Müzeyyen Senar, yıllardır müzik ile ilgilenen Türk kadınlarına rol model olmaya devam ediyor.

13. Safiye Ayla

1917 yılında İstanbul’da dünyaya gelen Safiye Ayla, tıpkı Müzeyyen Senar gibi Türk müziğinin unutulmaz kadın seslerinden. Atatürk’ün de en sevdiği şarkıcılardan biri olan Ayla, müzik kariyeri boyunca sayısız radyo konserine imza attı, 500’den fazla plak doldurdu. Müzik alanında ülkemizdeki en önemli isimlerden biri olan ve kendinden sonraki kadın müzisyenler için hem bir öğretmen hem de aşılması güç bir rakip haline gelen Ayla, 1998 yılında hayatını kaybetti.

14. Münevver Belen Gözeler

Cumhuriyetin ilk kadın yüksek mimarı olan Münevver Belen Gözeler, 1939-1950 yılları arasında etkili olan İkinci Ulusal Mimarlık Akımı’na paralel çalışmalarıyla hatırlanıyor. Çalışma hayatı boyunca pek çok kamu binası ve özel konut tasarlayan Gözeler, modern mimarimizin en önemli isimlerinden biri olarak kabul ediliyor.

15. Süreyya Ağaoğlu

Ülkemizin ilk kadın avukatı Süreyya Ağaoğlu, aynı zamanda cumhuriyet tarihimizdeki ilk kadın hakları savunucuları arasında yer alıyor. Aynı zamanda İstanbul Üniversitesi’ne başvuran ilk kadın öğrenci ünvanının da sahibi. 1928 yılında serbest avukatlık ruhsatını alan ilk kadın olan Ağaoğlu, cumhuriyetin öncü kadınlarından biri olarak tarihteki yerini koruyor.

16. Sadiye Hanım

Cumhuriyet kadınları, uzun yıllardır toplumsal yaşamın pek çok farklı alanında kıymetli görevler üstleniyor, önemli başarılara imza atıyor. Elbette siyaset ve kamu yönetimi de bu alanların arasında. Bu alandaki öncü kadınlardan biri ise cumhuriyetin ilk kadın belediye başkanı Sadiye Hanım. Sadiye Hanım, 1930 yılında Artvin’in Yusufeli ilçesine bağlı Kılıçkaya beldesinin Belediye Başkanı olarak seçilmiş ve iki yıl boyunca görev yapmıştı.

17. Safiye Ali

1894 yılında İstanbul’da dünyaya gelen Safiye Ali, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın tıp doktoru olmasının yanında, ülkemizde tıp eğitimi veren ilk kadın olma ünvanının da sahibi. Bununla birlikte özellikle İstanbul’da feminist hareketin de ilk ve önemli temsilcileri arasında yer alıyor.

…