İnsanlık olarak kanlı savaşlarla, doğal afetlerle ve trajik olaylarla dolu bir seneyi geride bırakmak üzereyiz. Dünyanın dört bir yanındaki milyonlarca insan, bu uzun ve yorucu senenin sona ermesini ve büyük umutlarla dolu yeni bir yılın gelişini çeşitli etkinliklerle kutlayacak. Her birimizin yeni yıl planı farklı. Bazı insanlar, 20242’ün ilk dakikalarına geniş kalabalıklarla birlikte konserler ve havai fişekler eşliğinde adım atacak. Bazıları ise 2023’e ailesi veya arkadaşlarıyla birlikte şirin bir yemek sofrasında veda edecek. Evet, her birimizin yılbaşı planı farklı olsa da ne yapacağımız, yeni yılı nasıl kutlayacağımız aşağı yukarı belli. Peki, günümüzden yüzlerce hatta binlerce yıl önce yaşayan insanlar, yeni yılı nasıl karşılıyorlardı, antik dönemlerdeki yeni yıl kutlamaları nasıldı? Detaylara birlikte bakalım.
1. Akitu Festivali – Babil İmparatorluğu
Yeni yıl kutlamaları, hiç de yeni bir olgu değil. Günümüzden uzun zaman önce yaşayan insanlar da bir yıllık dönemin sona ermesini türlü etkinliklerle kutluyor, yeni yılı büyük umutlarla karşılıyorlardı. İşte Mezopotamya’daki en önemli uygarlıklardan biri olan Babil medeniyeti ise hayli ilginç yeni yıl kutlamalarına ev sahipliği yapıyordu. Her şeyden önce Babil İmparatorluğu’ndaki yeni yıl kutlamaları, genel olarak Akitu ismi verilen bir festival etrafında şekilleniyordu. Bu ilginç festival, mart ayının sonunda gerçekleştiriliyordu çünkü Babil halkı için yeni yıl, bu ayın sonunda başlıyordu.
Bazı tarihçiler, Akitu Festivali’nin milattan önce 2000’li yıllarda ortaya çıktığını düşünüyor. Babil halkı, uzun süren bu festival ile doğanın yeniden canlanması ve yeni yılın gelişini kutluyordu. Bununla birlikte Akitu, Babil inanç sistemi ve kadim mitolojiler tarafından şekillendirilmişti. Festival boyunca Babil tanrılarının heykelleri sokaklarda dolaştırılıyor, bu kutsal figürlerin kötücül varlıklar karşısındaki zaferlerin onurlandıran ritüeller gerçekleştiriliyordu. Ancak muhtemelen Babil halkının favori yeni yıl eğlencesi çok daha farklıydı.
Akitu Festivali’nin en dikkat çeken unsuru, hükümdarın aşağılandığı bir ritüeldi! Festival kapsamında dönemin Babil kralı, hükümdar kıyafetlerini çıkarıyor, Marduk adlı tanrının tasviri önünde diz çöküyor ve geride kalan yıl boyunca ülkesini onurlu bir şekilde yönettiğine dair yemin etmeye zorlanıyordu. Daha sonra Tanrı Marduk’un başrahibi hükümdara tokat atıyor ve onu ağlatmaya çalışıyordu! Evet, Babil yeni yıl kutlamaları hükümdarın aşağılandığı sıra dışı bir etkinliğe sahne oluyordu.
2. Janus Festivali – Roma İmparatorluğu
Yeni yıl, pek çok toplumda olduğu gibi Antik Romalılar için de hayli önemliydi. Bu kadim medeniyetin erken dönemlerindeki yeni yıl kutlamaları ise ilkbahar ekinoksu döneminde gerçekleştiriliyordu. Ancak takvimlerin zaman içerisinde değişmesi, Roma’daki yeni yıl kutlamalarının tarihinin 1 Ocak gününe alınmasına neden oldu.
Ocak ayı, Antik Roma İmparatorluğu’nda yaşayan insanlar için ayrı bir önem sahipti. Adını, değişimin ve yeni başlangıçların tanrısı Janus’tan alıyordu. Janus, hem geçmişe hem de geleceğe doğru bakan iki yüzlü bir insan şeklinde tasvir ediliyordu. Bu bakımdan geçmişten geleceğe geçişi ve daha özelde bir yılın sona erip yeni bir yılın başlamasın sembolize ediyordu. Kısacası Janus, Antik Roma medeniyetindeki yeni yıl kutlamalarının en önemli unsuruydu.
Romalılar, yeni yılın bolluk, bereket ve şans getirmesi için yılbaşında Tanrı Janus’a adaklar sunuyordu. Yeni yılın ilk gününün, takip eden diğer günler üzerinde de etkisi olacağına inandıklarından, birbirlerine iyi dileklerde bulunuyor, bal ve incir gibi hediyeler veriyorlardı. Bununla birlikte “yeni yıla nasıl girersen o yıl öyle geçer” inancını paylaşan Romalıların sayısı da hayli fazlaydı. Bu sebeple bazı Romalılar yeni yılın ilk gününü en azından bir bölümünü çalışarak geçirmeyi tercih ediyordu.
3. Wepet-Renpet Festivali – Antik Mısır
Antik Mısırlılar yeni yılın başlangıcını Sirius adlı yıldızın konumuna göre belirliyor, bu sebeple yılbaşı genellikle Nil Nehri’nin taşmasından hemen önceki bir döneme denk geliyordu. Bu kadim medeniyetin insanları için yeni yılın başlangıcı yeniden doğuş ve yenilenme dönemi olarak değerlendiriliyordu. Mısırlılar, yılbaşını “yılın açılışı” anlamına gelen Wepet Renpet isimli bir festival ile kutluyordu. Bu özel festival boyunca çeşitli dini ritüeller yerine getiriliyor, tanrılar ve tanrıçalar onurlandırılıyor ve bolca bira tüketiliyordu.
4. Ay Yeni Yılı – Çin
Kadim Çin medeniyetindeki yeni yıl kutlamaları Ay Yeni Yılı veya Çin Yeni Yılı olarak isimlendiriliyor. Günümüzden 3000 yılı önce Shing hanedanlığı döneminde ortaya çıkan bu kutlamalar, yaşayan bir gelenek olarak varlığını bugün de devam ettiriyor. Kadim efsaneler ve ilginç anlatılar ile bezeli bu yeni yıl kutlamalarında insanlar, evlerini Nian veya Nia isimli bir yaratıktan korumak için kırmızı renkli kumaşlarla süslüyor. Yaklaşık 15 gün boyunca devam eden bu geleneksel yeni yıl kutlamaları, pek çok farklı ritüel barındırıyor. Bazı Çinliler, iyi şans getirdiğine inandığı için kutlamalardan hemen önce temizlik yapmaya başlıyor, bazı Çinliler ise hastaneye gitmekten, borç almaktan ve borç vermekten kaçınıyor.
5. Antik Yunan yeni yıl kutlamaları
Antik dönemlerde yeni yıl kutlamaları nasıldı, sorusunun yanıtı coğrafyaya ve kültüre göre değişiyor. Fakat günümüzden uzun zaman önce ortaya çıkan medeniyetlerin hemen hepsinde yılbaşı kutlamaları, büyük bir öneme sahipti. Ancak şaşırtıcı bir şekilde Antik Yunan medeniyeti, bu konuda bir istisna!
Evet, Antik Yunan halkı için yeni yılın başlangıcı pek de önemli bir şey değildi. Bu nedenle medeniyetin son dönemlerine kadar kitlesel yeni yıl kutlamalarına rastlanmıyor. Bununla birlikte bazı tarihçilere göre Antik Yunan yeni yıl kutlamaları, sadece belirli kişilerin yer aldığı ve önemli dini figürlere adak sunulan seremoniler şeklinde gerçekleştiriliyordu.
