İki Büyük Bankanın İflas Edeceği İddiasıyla Gündeme Gelen 2008 Yılındaki Lehman Brothers Mali Krizi Nedir?

Lehman Brothers yatırım bankasının çöküşü 15 Eylül 2008’de meydana geldi. O dönemde ABD tarihinin en büyük iflasıydı. Öyle ki 2007-2008 mali krizinin en önemli olayları arasında kabul edilmişti. Credit Suisse ve Deutsche Bank’ın mali durumları ve Lehman Brothers ile olan veri benzerliği mali krizin benzerinin yaşanabileceği iddiasını ortaya attı. Peki iki finansal olay arasında benzerlikler var mı, aynı kriz tekrar yaşanır mı? Detaylara birlikte bakalım.

Lehman Brothers, 1850 yılında Almanya’dan Amerika Birleşik Devletleri’ne göç eden ve başlangıçta Güney’de bir mağaza işleten üç kardeş tarafından kuruldu

Ancak kısa süre sonra pamuk ticaretine döndüler ve operasyonlarını New York’a kaydırdılar. Lehman, odak noktasının halka arzlara kaydığı ve dünyanın en önemli yatırım bankalarından biri haline gelecek bir finansal hizmetler kurumunun temellerini attığı 20. yüzyılın başlarına kadar bir emtia evi olarak kaldı.

2008 yılına gelindiğinde, American Express ile kısa süreli bir birleşmeden sonra, Lehman Brothers 28.000’den fazla çalışanı ve 600 milyar dolardan fazla varlığı olan bağımsız bir varlık yönetimi şirketi olarak kendini yeniden keşfetti. Ancak bu süreçte zorluklar yaşandı: Dünya Ticaret Merkezi ofisleri 11 Eylül saldırılarında yıkıldı ve bankanın yatırım bölümünün araştırma analistlerinin bulgularını etkileme şekli nedeniyle düzenleyicilere önemli cezalar ödedi.

2008’de bu olaylar önemsizleşti. Lehman Brothers, sürdürülemez ekonomik büyümeyi yönlendiren bir faaliyet olan subprime borç verme işini yapıyordu. Ancak bunlar, düşük gelirli ve kötü kredi geçmişine sahip tüketiciler için tanım gereği en riskli kredilerdi. 2007 yılında kendi yüksek faizli ipotek kredi kuruluşunu kapatarak 50 milyon dolarlık zarara uğramasına rağmen, Lehman Brothers hala risk altındaydı. Büyük ipotek paketlerini ileriye dönük satış için menkul kıymetleştirirken, şirket en iyi ipotekleri sattı ve en kötüsünü elinde tuttu, bu da felaket olduğunu kanıtlayan bir karardı.

Büyük kayıplar bildirildi ve Lehman Brothers hissesi değerinin dörtte üçünü kaybetti. Sonra devralma söylentileri boşa çıkınca hisseler biraz daha düştü. Kitlesel bir müşteri göçü gerçekleşti, firmanın varlıkları kredi kuruluşları tarafından büyük ölçüde düşürüldü ve ABD federal hükümeti firmanın çöküşünü önlemeye yardımcı olmak için harekete geçmeyi reddetti. Lehman Brothers Eylül 2008’de iflas başvurusunda bulunmak zorunda kaldı. Başarısızlığı küresel piyasalar üzerinde kalıcı olumsuz etkiler yarattı ve 2007-08 mali krizinin kaosunun bir simgesi haline geldi.

Lehman Brothers 2007-2008 mali krizi

2007-08 mali krizi, aynı zamanda yüksek faizli ipotek krizi olarak da adlandırılır. Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıkan kriz, küresel mali piyasalarda ciddi likidite daralması yaşanmasına neden oldu. Öyle ki bu durum uluslararası finans sistemini yok etmekle tehdit etti. Birkaç büyük yatırım ve ticari bankanın, ipotek kredisi verenlerin, sigorta şirketlerinin ve tasarruf ve kredi birliklerinin başarısızlığına (veya neredeyse iflasına) neden oldu. Büyük Buhran‘dan (1929 – 1939) bu yana yaşanan en kötü ekonomik gerileme olan Büyük Durgunluğu (2007-2009) hızlandırdı.

2007-2008 mali krizinin arkasında yatan sebepler

2007-2008 mali krizinin arkasında yatan sebepler belirsiz olsa da genel makroekonomik görünüm faktörlerini ele alabiliriz.

İlk önce 2001 yılında başlayan ılımlı bir durgunluk öngören Amerika Birleşik Devletleri merkez bankası FED, federal fon oranını Mayıs 2000 ile Aralık 2001 arasında 11 kez, yüzde 6,5’ten yüzde 1,75’e düşürdü. Bu önemli düşüş, bankaların tüketici kredisi vermesini sağladı. Daha düşük bir faiz oranıyla ve onları “subprime” veya yüksek riskli kredilere bile borç vermeye teşvik etti. Tüketiciler ev, otomobil vb. şeyleri satın alabilmek için düşük faiz oranlarından faydalandı. Sonuç olarak 1990’ların sonunda bir “konut balonu” yaratılmış oldu.

İkincisi, 1980’lerde başlayan bankacılık yasalarındaki değişiklikler nedeniyle, bankalar subprime müşterilerine balon ödemeler veya ayarlanabilir faiz oranları ile yapılandırılmış ipotek kredileri sunabildiler. Ev fiyatları artmaya devam ettikçe subprime borçlular, evlerinin artan değerine karşı borç alarak ve evlerini karla satarak ipoteklerini ödediler. Yüksek ipotek ödemelerine karşı kendilerini bu yöntemle korudular. Bu durumda bankalar, mülkü geri alabilir ve orijinal kredi tutarından daha fazlaya satabilirler. Böylece bankalar için subprime kredi kazançlı bir yatırım oldu. Bu yöntem ile o dönemde birçok banka kredisi zayıf ve varlıkları az olan müşterilere yüksek faizli kredileri sundular.

Üçüncüsü, yüksek faizli kredinin büyümesine katkıda bulunmak, bankaların yüzlerce hatta binlerce yüksek faizli ipotek ve diğer, daha az riskli tüketici borçlarını bir araya topladığı ve bunları sermaye piyasalarında sattığı yaygın menkul kıymetleştirme uygulamasıydı. Hedge fonları ve emeklilik fonları dahil olmak üzere diğer bankalara ve yatırımcılara menkul kıymetler verildi. Öncelikli olarak ipoteklerden oluşan tahviller, ipoteğe dayalı menkul kıymetler olarak bilinir hale geldi. Veya alıcılarına temel kredilerin faiz ve anapara ödemelerinden bir pay alma hakkı veren MBS’ler. Yüksek faizli ipotekler o dönem yüksek MBS’ler olarak satıldı. Bu durum bankaların likiditelerini artırmaları ve riskli kredilere maruz kalmalarını azaltmaları için bir yoldu. Ev fiyatları 2000’lerin başında hızlı yükselişini sürdürdü. MBS’ler ise buna bağlı olarak popüler hale geldi. Sermaye piyasalarındaki MBS fiyatları da buna bağlı olarak artış yaşadı. Tüm bunlar mali krizin temel sebepleri olarak gösteriliyor.

Günümüzde ise Credit Suisse ve Deutsche Bank’ın verilerinin ortaya çıkmasının ardından benzer bir mali krizin yaşanıp yaşanmayacağı söz konusu olmuş durumda.